Loading..

परम पूज्य गुरुदेव आणि त्यांचे अवतार कार्य

06

परम पूज्य श्री रामकृष्ण क्षीरसागर स्वामी

परम पूज्य श्री रामकृष्ण क्षीरसागर स्वामींचा जन्म फाल्गुन शुद्ध तृतीया, शके १८५५, ‘श्रीमुख’ नाम संवत्सर, (१६ फेब्रुवारी १९३४) या दिवशी नगर जिल्ह्यातील पारनेर तालुक्यातील रायतळे या गावी झाला. भगवान श्रीकृष्णाप्रमाणे श्री गुरुदेव हे त्यांच्या मातापित्यांचे म्हणजे श्री. कृष्णाजी क्षीरसागर आणि राधाबाई यांचे आठवे अपत्य ! श्री गुरुदेवांचे पितृछत्र खूप लहान वयात हरपले. त्यानंतर मुलांना घेऊन आईसाहेब राधाबाई अ’नगर मध्ये वास्तव्याला आल्या. नगरमध्ये श्री गुरुदेवांच्या कुटुंबाचे वास्तव्य दीर्घकाळ कुकडेवाड्यात होते.
श्री गुरुदेवांना वयाच्या पाचव्या वर्षी श्रीपाद श्रीवल्लभ स्वामींनी स्वप्नदर्शन दिले आणि काही काळानंतर श्री विठ्ठलाची मूर्ती स्वप्नात दिसली. गुरुदेव म्हणतात, ‘पाच वर्षाचे असताना मला श्रीपाद श्रीवल्लभ स्वामींनी स्वप्नदर्शन दिले तेव्हापासून माझे मन बेचैन झाले ते यासाठी, की हे कोण होते, का आले असावेत ? लहान वयामुळे काहीच समजत नव्हते. त्याच दरम्यान पंढरपूरची श्री विठ्ठलाची मूर्ती स्वप्नात दिसली. याआधी तीही पाहिलेली नव्हती. ही मूर्ती फक्त लहानशी अंगठ्याएवढ्या आकाराची होती. या अशा दर्शनाने मन कशाच्या तरी शोधात लागले.
त्यानंतर वयाच्या अवघ्या सातव्या वर्षी श्री गुरुदेवांना साक्षात्कार झाला. त्याचे वर्णन करताना श्री गुरुदेव सांगतात, ‘वयाच्या सातव्या वर्षी मला जो अनुभव आला तो असा, की मी अंगणात झोपलो होतो आणि आकाशातून एक भव्य मूर्ती, जिचा रंग पिवळसर होता, डोळे भव्य होते आणि एखाद्या झरोक्यातून आपण खाली पाहावं तसं ती मूर्ती माझ्याकडे पाहत होती, मी खालून तिच्याकडे पाहत होतो. आश्चर्य वाटेल तुम्हाला, की वय इतके लहान आणि काही समज नसताना सुद्धा त्या मूर्तीने माझ्याकडे पाहिल्यावर त्या क्षणी मला ज्ञान प्राप्त झालं, त्या क्षणी मला अनुभव आला, त्या क्षणी मला समज आली आणि आपल्या जीवनाचे मुख्य कार्य काय आहे हे माझ्या लक्षात आलं. तेव्हा माझं वय वर्षं फक्त सात होतं. वयाच्या सातव्या वर्षी हा अनुभव आल्यानंतर माझी वृत्ती एकदम वैराग्याकडे वळली.’
मागील अनेक जन्मात तपश्चर्या, ईश्वरसेवा, भक्ती झाल्याशिवाय इतक्या लहान वयात ईश्वरी अनुभूती येणे शक्य नाही. त्यानंतर त्यांच्या गुरूंनी म्हणजे श्रीमन् नृसिंह सरस्वती स्वामींनी त्यांना गाणगापूरला बोलावून घेतले. तिथे संगमावर श्री गुरुदेवांची त्यांच्या गुरूंबरोबर भेट झाली आणि ‘इथून पुढे तुला तपश्चर्या करायची आहे’, असे त्यांनी श्री गुरुदेवांना सांगितले. तपश्चर्या म्हणजे जे श्री गुरुदेवांना प्राप्त झाले त्याबद्दल मौन बाळगणे ! अशारीतीने साडेपाचशे वर्षांपूर्वी कर्दळीवनात गुप्त झालेल्या आणि दत्तात्रेयांचा दुसरा अवतार असलेल्या प. पू. श्रीमन् नृसिंह सरस्वती स्वामींनी शिव स्वरूपात प्रकट होऊन श्री गुरुदेवांना अनुगृहीत केले. या अनुग्रहानंतर गुरुदेवांच्या मनाची अस्वस्थता एकदम कमी झाली.
एकदा गुरुआज्ञा झाल्यावर पुढील पंचवीस वर्षे श्री गुरुदेवांना परत श्रीगुरूंचे दर्शन झाले नाही. पंचवीस वर्षांच्या त्या तपश्चर्येच्या काळात श्री गुरुदेवांना अतिशय त्रास आणि हालअपेष्टा सोसाव्या लागल्या. एकदा रात्री श्री गुरुदेवांना पांडुरंगाने दर्शन दिले. रात्रीचे दोन वाजले होते, श्री गुरुदेव झोपेतून जागे झाले. त्यावेळी खोलीत चिमणीचा प्रकाश तेवढा होता आणि त्या प्रकाशात पांडुरंग त्यांच्याकडे पाहत आहेत असे त्यांना दिसले. कमरेवर हात ठेवलेली, भरजरी वस्त्र आणि अलंकारांनी सुशोभित अशी पंढरपूरच्या मूर्ती एवढ्याच उंचीची, काळी-सावळी अशी अगदी तशीच मूर्ती त्यांना दिसली. श्री गुरुदेवांना पांडुरंगाची काळी-सावळी मूर्ती बघून अतिशय आनंद झाला, की मी सावळा आणि ही मूर्ती देखील काळी-सावळी, माझ्यासारखीच ! ते दर्शन झाले आणि श्री गुरुदेवांच्या मनात आले, की इथून पुढे पहाटे दोन वाजता उठावे लागणार आहे आणि त्याचा हा संकेत आहे.
तपश्चर्येचा काळ जसा संपत आला तसतशी लोकांना श्री गुरुदेवांच्या विभूतीमत्वाची प्रचीती येऊ लागली. भक्तांची गर्दी वाढू लागली. भक्तांची होत असलेली गर्दी पाहता मोठी जागा असणे गरजेचे होते. त्याप्रमाणे श्री गुरुदेवांनी सावेडी रस्त्यावरील जागा निश्चित केली आणि ‘श्री दत्तात्रेय निवास’ ही वास्तू बांधून १९७४ साली प. पू. श्री गुरुदेव त्या ठिकाणी वास्तव्याला आले. पंचवीस वर्षांच्या तपश्चर्येनंतर श्री गुरुदेवांना पुन्हा त्यांच्या श्रीगुरूंचे दर्शन झाले आणि त्यांनी श्री गुरुदेवांना सांगितले, ‘मला तुझ्याकडून वेदकार्य करून घ्यायचे आहे आणि तू आता त्या कार्याला लाग.’ त्यानुसार कार्य सुरू झाले. त्यानंतरचे आपले सर्व जीवन श्री गुरुदेवांनी वेदकार्यासाठी समर्पित केले. ‘श्री दत्तात्रेय निवासाच्या’ शेजारी आपल्या तपोबलाने श्री गुरुदेवांनी ‘वेदांत’ या इमारतीत ‘वेदांत विद्यापीठ’ १९८८ साली स्थापन केले. तेथे गुरुकुल पद्धतीने विद्यार्थ्यांसाठी वेदांच्या शिक्षणाची सोय केली. त्यासाठी उत्तम आचार्यांची नियुक्ती केली.
वेद हे अपौरुषेय आहेत. प्राचीन काळात ऋषिमुनींनी ही वेदवाणी ऐकली आणि मुखोद्गत करून त्यांनी ती पुढच्या पिढीकडे सोपवली. वेदांची ही परंपरा आजतागायत सुरू आहे आणि सुरू राहील. वेदांविषयी मार्गदर्शन करताना श्री गुरुदेव म्हणतात, की वेदांच्या उच्चारणाला अतिशय महत्त्व आहे आणि ‘आचरणसंपन्न’ अशा ब्राह्मणांकडूनच त्यांचा उच्चार करवून घ्यावा लागतो. वेदांच्या ऋचा ह्या संस्कृतमध्ये आहेत आणि केवळ त्यांच्या श्रवणाने ऐकणाऱ्यांचे हीत तर होतेच याशिवाय आजूबाजूच्या परिसरावर देखील उत्तम परिणाम होतो. वेदांच्या योग्य उच्चारणाने सृष्टीचे पालनपोषण होते.
सर्व भक्तगणांचा उद्धार व्हावा, त्यांचा तसेच इतर लोकांचाही या कार्यात सहभाग असावा अशा उदात्त हेतूने श्री गुरुदेवांनी भक्तांना लोकांच्या घरोघरी जाऊन या कार्याची माहिती देऊन कार्यासाठी भिक्षा मागून निधीसंकलन करण्याची आज्ञा केली. भक्त संघटित राहावेत, एकत्रितरीत्या भक्तिमार्गात राहावेत आणि श्री गुरुदेवांचे कार्य ठिकठिकाणी अखंडपणे सुरू राहावे यासाठी श्री गुरुदेवांनी नगर, पुणे, मुंबई, छत्रपती संभाजीनगर, राहुरी, ठाणे अशा ठिकाणी सत्संग मंडळांची स्थापना केली. त्यानंतर देखील सत्संग मंडळांचा विस्तार होत राहिला. श्री गुरुदेवांनी सांगितले आहे, की ठिकठिकाणी सत्संग मंडळे स्थापन केली असली तरी त्याचा केंद्रबिंदू मात्र नगर येथेच राहील.

श्री दत्तात्रेय निवास

‘श्री दत्तात्रेय निवास’ या वास्तूला सर्व पीठांच्या शंकराचार्यांचा चरणस्पर्श झाला आहे. शृंगेरीच्या शंकराचार्यांनी श्री गुरुदेवांना ‘आद्य शंकराचार्य जयंती’ आश्रमात साजरी करण्याची आज्ञा दिली, तसेच आद्य शंकराचार्यांची मूर्तीही भेट दिली. त्यांच्या आज्ञेनुसार १९८५ सालापासून शंकराचार्य जयंती उत्सव आश्रमात साजरा होऊ लागला. ‘श्री दत्तात्रेय निवासात’ शंकराचार्य जयंती, गुरुपौर्णिमा, दत्तजयंती, श्री गुरुदेवांचा वर्धापनदिन असे उत्सव मोठ्या प्रमाणात साजरे होऊ लागले आणि आजही होतात. भगवंत मनुष्यरूपात अवतरू शकतो याची आठवण राहावी तसेच देवांची स्मृती मनुष्याच्या मनात अंतकाळापर्यंत राहावी या हेतूने ‘जयंती उत्सव’ साजरे केले जातात. उत्सवामध्ये केवळ येणे आणि दर्शन तसेच प्रसादभोजन घेऊन घरी निघून जाणे असा कार्यक्रम भक्तांनी ठेवू नये तर इतर भक्तांच्या भेटी घ्याव्यात, सेवेबाबत विचारांची देवाण-घेवाण करावी हे श्री गुरुदेवांना अपेक्षित आहे. उत्सव साजरा करण्यामागे पैसे खर्च करणे हा हेतू नसून, आपली भक्ती अधिक प्रमाणात कशी वाढेल याचा विचार भक्तांनी करण्याची गरज आहे.
श्री गुरुदेवांनी आश्रमाच्या आवारात एका भिंतीवर आलेली मुळी एका सेवेकऱ्याला जमिनीत लावायला सांगितली आणि पुढे त्या एकाच मुळीतून वड, पिंपळ आणि औदुंबर हे तीन वृक्ष एकत्र अवतरले. राहुरीच्या कृषि-विद्यापीठाच्या शास्त्रज्ञांनी संशोधन करून हे एकाच मुळीतून आलेले तीन वृक्ष आहेत असा निर्वाळा दिला आणि हे एक आश्चर्य आहे असे सांगितले आहे. हाच ‘कल्पवृक्ष’ आहे. त्या कल्पवृक्षाखाली श्री गुरुदेवांनी स्वतः स्पर्श केलेल्या पादुकांची स्थापना आपल्या एका भक्ताच्या हस्ते करवून घेतली. श्री गुरुदेव म्हणतात, ‘ह्या कल्पवृक्षाखाली बसून तुम्ही चुरमुऱ्याचे पोते मागू नका.’
गाणगापूरच्या निर्गुण पादुकांच्या खाली असलेल्या गाद्या तेथील पुजाऱ्यांनी प्रसाद म्हणून श्री गुरुदेवांना दिल्या. त्यांची श्री गुरुदेव त्रिकाल पूजा करत असत. कालांतराने १९८० मध्ये त्या गाद्यांवर श्रीमन् नृसिंह सरस्वतींची प्रसाद-पाऊले उमटली. त्या दिव्य ‘चिंतामणी पादुकांचे’ दर्शन ‘श्री दत्तात्रेय निवासात’ काही ठरावीक उत्सवांच्या दिवशी सकाळी ११ च्या सुमारास दिले जाते. या दिव्य ‘चिंतामणी पादुकांमुळे’ नगर हे तीर्थक्षेत्राचे ठिकाण झाले आहे, असे श्री गुरुदेवांनी सांगितले आहे. ‘श्री दत्तात्रेय निवासात’ जे देव आहेत त्यांची श्री गुरुदेवांनी स्वहस्ते पूजा केली आहे. श्री गुरुदेवांनी सांगितले आहे, की या दिव्य मूर्तींमधून ज्या चैतन्यलहरी बाहेर पडतात त्या आपल्याला आपल्या चर्मचक्षूंनी जरी दिसत नसल्या तरी त्या तुमच्या मनाला आनंद देतात आणि तुमचे कल्याण करतात. श्री गुरुदेवांनी रीतसर संन्यास घेतला नसला तरीही ते संन्यस्त वृत्तीने राहत असत व संन्यास धर्माचे नियम काटेकोरपणे पाळत असत. श्री गुरुदेवांना १९९६ साली म्हणजे शके १९१८ मधील गोकुळाष्टमीला विदेही अवस्था प्राप्त झाली. या अवस्थेमध्ये न बोलण्यात बोलणे असते, न सांगण्यात सांगणे असते. ती अतिशय आनंदमय स्थिती असते असे गुरुदेव म्हणतात. मात्र श्री गुरूंची ही अवस्था समजण्यासाठी भक्तांमध्ये देखील तेवढी पात्रता असावी लागते. विदेही अवस्थेमध्ये श्री गुरुदेवांना प्राप्त झालेल्या नीलकांतीचे दर्शन अनेक भक्तांना झाले आहे.
येणाऱ्या कालखंडात भक्तांना आधार असावा म्हणून श्री गुरुदेवांनी श्री दत्तात्रेयांचे भव्य मंदिर उभारण्याचा संकल्प केला आणि त्याचा आराखडाही निश्चित केला. हा संकल्प पूर्णत्वास जाण्यापूर्वी श्रावण वद्य चतुर्दशी शके १९२१ (८ सप्टेंबर १९९९) या दिवशी श्री गुरुदेवांनी आपला देह पंचतत्वात विलीन केला. यानंतरही भक्तांनी श्री गुरुदेवांच्या आज्ञेप्रमाणे भिक्षेच्या माध्यमातून निधीसंकलन करून श्री गुरुदेवांचा दत्तमंदिर उभारण्याचा संकल्प पूर्णत्वास नेला. २००७ साली ह्या भव्य दत्तमंदिरामध्ये श्री दत्तात्रेयांच्या मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा शृंगेरी पीठाधीशांच्या हस्ते झाली. आश्रमाच्या आवारातच असलेल्या या श्री दत्तक्षेत्रामध्ये वरच्या बाजूला श्री दत्तात्रेयांचे मंदिर आणि खाली प. पू. श्री गुरुदेवांचे अधिष्ठान आहे.
आज श्री गुरुदेव देहरूपाने आपल्यात नसले तरी शक्तिरूपाने आजही त्यांचे अस्तित्व तेथे आहे याची जाणीव भक्तांना होत असते. श्री गुरुकृपेचा अनुभव आजही सर्व भक्त घेत आहेत. ही शक्ती सर्वव्यापक असल्याने अजूनही श्री गुरुदेवांचे वेदांचे कार्य आणि भक्तांच्या उद्धाराचे कार्य अव्याहतपणे चालू आहे.
सत्संग

‘।। निर्माल्याची ही अपेक्षा न ठेवता सर्व भक्तांनी व कार्यकर्त्यांनी गुरु चरणांची सेवा करावी ही श्री सद्गुरूंची मुख्य शिकवण आहे ।।’

प्रसार सेवा
अधिक माहिती साठी